Yazım Kuralları Nedir?

Yazım kuralları oldukça geniş bir içeriği kapsadığından dolayı 7 farklı başlık altında incelenecektir. Bu başlıklar şunlardır:

• Büyük Harflerin Kullanıldığı Alanlar
• Kısaltmaların Yazımı
• Sayıların Yazımı
• Deyimlerin ve İkilemelerin Yazımı
• Birleşik Kelimelerin Yazımı
• Yabancı Özel İsimlerin Yazımı
• Ses Olaylarıyla Bağlantılı Yazım Kuralları

Büyük Harflerin Kullanıldığı Alanlar

Büyük harfler çok geniş ve çeşitli şekillerde kullanılabilir. Büyük harf kullanımı cümle içinde dikkatli olunması gereken konulardandır. Büyük harflerin kullanıldığı alanları şu şekilde özetleyebiliriz:

• Kişi isimleri ve soy isimleri:

Attilâ İlhan, Nâzım Hikmet, Ahmed Hâşim vb.

• Takma isimler:

Kirpi (Refik Halit Karay), Sevgi Şairi (Yunus Emre), Bozkırın Tezenesi (Neşet Ertaş) vb.

• Kişi isimlerine gelen saygı sözü, unvan, lakap, meslek ve rütbe adları:

Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk, Mareşal Fevzi Çakmak, Ayşe Hanım vb.

NOT: Akrabalık ilişkisi içeren kelimelerde büyük harf kullanılmaz. Yalnızca bu kelimeler lakap şeklinde kullanılırsa büyük harf kullanımı olur.

“Fatma abla, Yunus amca, Ali dayı” (Küçük harf kullanılır.)

“Nene Hatun, Telli Baba” (Büyük harf kullanılır.)

• Hitap kelimeleri:

Sayın Dekan, Sevgili Dostum, Kıymetli Arkadaşım

Not: Saygı belirtmek anlamıyla kullanılan “o” zamiri bazı yerlerde “O” olarak geçtiği görülür. Yalnız özel isimlerin yerine gelen “o” zamiri cümle içerisinde büyük harf kullanılarak yazılmaz.

• Hayvanlara verilen özel isimler:

Fıstık, Zeytin, Boncuk, Minnoş vb.

• Millet, boy, oymak adları:

Fransız, Japon, Rus, Türk, Kırgız vb.

• Dil ve lehçe adları:

Fransızca, Japonca, Rusça, Türkçe vb.

• Devlet adları:

Türkiye Cumhuriyeti, Rusya, Amerika Birleşik Devletleri, Azerbaycan Cumhuriyeti vb.

• Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını ifade eden kelimeler:

Müslümanlık-Müslüman, Hristiyanlık-Hristiyan, Musevilik-Musevi, Budizm-Budist, Hanefilik-Hanefi, Malikilik-Maliki, Protestanlık-Protestan, Katoliklik-Katolik vb.

• Din ve mitoloji ile alakalı özel isimler:

Zeus, Medusa, Tanrı, Mikail, Afrodit vb.

Not: Tanrı sözcüğü özel isim şeklinde kullanılmazsa küçük harfle başlar. Bazı dini sözcükler de geleneksel olarak küçük harfle kullanılır.

“Eski Yunan tanrısı”

“Ahiret, cennet, cehennem, ezan, sırat köprüsü, cami, peygamber” vb.

• Gezegen ve yıldız isimleri:

Ay, Güneş, Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün, Plüton vb.

Not: Dünya, güneş, ay gibi kelimeler gezegen manası dışında kullanılırsa küçük harf kullanılır.

“Senin gibi iyi kalpli bir insan bu dünyada çok az.”

“O benim güneşim.”

• Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak isimleri:

Çalışanlar Mahallesi, Cumhuriyet Meydanı, Atatürk Meydanı, Ankara Bulvarı, Gül Sokak, İstiklal Caddesi vb.

• Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt, cadde, sokak vb.):

Amerika, Asya, Avrupa, Afrika

Ege Bölgesi, Marmara Bölgesi, Karadeniz Bölgesi

Çanakkale, Aydın, Londra, Paris, Roma

Biga, Bozcaada, Gökçeada, Gelibolu, Didim, Kuşadası

Atatürk Caddesi, Cumhuriyet Bulvarı vb.

NOT: Yön bildiren doğu ve batı ifadeleri küçük harfle yazılır. Eğer bu kelimeler düşünce, tarz, politika gibi manalar ifade ediyorsa büyük harfle yazılır.

“İstanbul’un batısı”

“Batı medeniyeti, Doğu mistisizmi”

NOT: Yer isimlerinde ilk addan sonra gelmiş olan deniz, dağ, nehir, boğaz, göl gibi tür ifade eden ikinci isimler büyük olarak yazılır.

“Erciyes Dağı, Tuz Gölü, İstanbul Boğazı, Kızılırmak Nehri, Ege Denizi” vb.

NOT: Özel isme dahil olmayıp şehir, il, ilçe, bucak, belde, köy gibi kelimelerde küçük harf kullanılır.

“Mersin ili, Silifke ilçesi, Akdere köyü” vb.

NOT: Yer ifade eden özel adlar kısaltıldığında kelime büyük harfle başlar.

“Hisar’dan, Boğaz’dan, Bulvar’dan” vb.

Ara yönler belirtiliyorsa sözcükler bitişik yazılır.

“Kuzeydoğu, kuzeybatı, güneydoğu, güneybatı.” vb.

• Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt gibi yapı isimleri:

Çırağan Sarayı, Beylerbeyi Sarayı, Topkapı Sarayı, Yusuf Ziya Paşa Köşkü, Kızlarağası Hanı, Kilitbahir Kalesi, Fatih Sultan Mehmet Köprüsü vb.

• Kurum, kuruluş ve kurul isimleri:

Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Tarih Kurumu, Atatürk Orman Çiftliği vb.

• Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelge adları:

Medeni Kanun, Aile Hukuku, Atık Yönetimi Yönetmeliği vb.

NOT: Kurumlar, kuruluşlar, kurullar, merkezler, bakanlıklar, üniversiteler, fakülteler, bölümler, kanunlar, tüzükler, yönetmelikler vb. sözcükler bir “kurum” kastediliyorsa büyük harfle yazılır.

“Bu sene Meclis, döneme geç başlamış.”

“Son yıllarda Kurum, tarih alanında birçok çalışma yapmış.”

“5967 Sayılı Kanun yeniden gözden geçirilecek.”

“Bu madde Yönetmelik’in 6. Maddesine aykırıdır.”

• Kitap, dergi, gazete ve sanat eserleri:

Nutuk, Anayurt Oteli, Kara Kitap vb.

NOT: Gazete, dergi, tablo vs. özel isme dahil değilse küçük harfle başlar.

“Hürriyet gazetesi, Türk Tarih dergisi, İnci Küpeli Kız tablosu” vb.

NOT: Büyük harfli sözcükler kullanılarak yazılan kelimelerin arasındaki “ve”, “ile”, “ya”, “veya”, “yahut”, “ki”, “da”, “de” kelimeleri ve “mı”, “mi”, “mu”, “mü” soru ekleri küçük şekilde yazılır.

“Fareler ve İnsanlar, Kırmızı ve Siyah, İnsan Ne ile Yaşar?” vb.

• Milli ve Dini bayramlar ve bayram niteliği kazanan günler:

Anneler Günü, Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı, Kurban Bayramı vb.

• Kurultay, bilgi şöleni, açık oturum vb. toplantı isimleri:

1. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Tarihi Yaşatmak Şehri Yaşatmak Bilgi Şöleni vb.

• Tarihi olay, çağ ve dönem adları:

Bağımsızlık Savaşı, İstiklâl Harbi, Lale Devri, Tunç Çağı, Millî Mücadele vb.

• Özel isimlerden türemiş sözcükler:

Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Türkolog, Türkoloji, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Nevşehirli, Kayserili, Ankaralı vb.

NOT: Tarihi bir dönemi ifade etmeden tür ve tarz bildiren terimler büyük harfle başlamaz.

“Türk dili, Türk halk müziği, Türk sanat müziği, halk şiiri, halk edebiyatı, halk müziği” vb.

NOT: Özel isim kendi anlamının dışında yeni bir anlam ifade ediyorsa küçük harfle başlar.

Buselik (Türk müziğinde perde adı)

Nihavend (Türk müziğinde makam adı)

Donkişotluk (Lüzumsuz kahramanlık gösterisi yapmak)

NOT: Yer, millet ve kişi isimleriyle kurulmuş birleşik sözcüklerde yalnızca özel isimler büyük harfle yazılır.

“Hindistan cevizi, Antep fıstığı, Van kedisi, İngiliz anahtarı” vb.

• Belirli bir tarih bildiren ay ve gün isimleri:

14 Ekim 1992’de işe girdi.

Kapadokya Müzik Festivali 27 Ağustos tarihinde başladı.

30 Kasım 1882’de dünyaya geldi.

1919 senesi Mayıs’ının 19’uncu günü Atatürk Samsun’a çıktı.

NOT: Belirli bir tarih belirtmeyen ay ve gün adları büyük harfle başlamaz.

“Okulu Eylül’ün üçüncü haftasına kadar tatilmiş.”

“Veli toplantısını cuma günü yapmayı düşünüyorum.”

Kısaltmaların Yazımı

Yazım kuralları başlıkları içinden “kısaltmaların yazımı” en belirli ve net kurallara sahip olan başlıklardandır.

• Özel isimler kısaltılırsa büyük harf kullanılır ve nokta ile biter.
• Kurum veya kuruluş adları kısaltılırsa bütün harfler büyük yazılır ve aralarına nokta getirilir.
• Ölçü içeren kısaltmalarda küçük harf kullanılır ve noktalama işareti kullanılmaz.
• Kısaltılan bir kelime ek almışsa ve büyük harf kullanılarak yazılmışsa devamı harflerin okunuşuna göre yazılır.

Kuruluş, kitap, dergi ve yön isimlerinin kısaltma şekilleri:

• TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi)
• TDK (Türk Dil Kurumu)
• TTK (Türk Tarih Kurumu)
• Yönler: B (Batı), D (Doğu), G (Güney), K (Kuzey)

NOT: Bazı kısaltmalarda sözcüklerin son harfleri kısaltmaya dahil edilebilir.

• BOTAŞ (Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi)
• İLESAM (İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği)
• TÖMER (Türkçe Öğretim Merkezi)

NOT: Gelenekselleşen T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kelimelerinin dışındaki büyük harfle oluşturulan kısaltmalarda nokta konulmaz.

Element ve ölçülerin uluslararası kısaltma şekilleri:

• c (Karbon), ca (Kalsiyum)
• m (metre), mm (milimetre), cm (santimetre), km (kilometre)
• g (gram), kg (kilogram)

Kuruluş, kitap, dergi ve yön isimleriyle element ve ölçülerin dışındaki kısaltma şekilleri:

• İng. (İngilizce), Alm. (Almanca)
• Esentepe Mah. (Esentepe Mahallesi), Menekşe Sok. (Menekşe Sokağı)
• (Profesör), Dr. (Doktor), Av. (Avukat), Alb. (Albay), Gen. (General)
• İs. (isim), sf. (sıfat)

NOT: Kısaltmaya gelen eklerde kısaltmanın okunuş biçimi esas alınmaktadır.

• ODTÜ’ye, MEB’in, TÜBİTAK’ın
• Cm’yi, kg’dan, mm’den
• TDK’den, THY’de, TRT’den, BDT’ye

Sayıların Yazımı

Cümle içerisinde sayılar kullanılırken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Bunlar aşağıdaki örneklerle açıklanmıştır.

Birden fazla sözcükten oluşmuş sayılar ayrı yazılmaktadır:

• Üç yüz, iki yüz seksen dört, elli beş

NOT: Para ile alakalı işlem, senet, çek gibi ticari belgelerde geçen sayılar bitişik yazılmaktadır.

550,25 (beşyüzelli TL, yirmibeş Kr.)

NOT: Oyun adlarında sayılar bitişik yazılmaktadır.

Üçtaş, beştaş, yirmibir, yüzbir

NOT: Sayılar metin içinde yazıyla yazılabilir.

Yüz yıldan beri, beş kardeş, haftanın dördüncü günü, iki ayda bir, on soru, üç hafta sonra, ikinci sınıf

NOT: Metin içerisinde saat, para miktarı, ölçü, istatistik gibi bilgileri içeren sayılarda rakam kullanımı olabilir.

18.20’de, 12.00’da 2.200.000 lira, 15 kilogram, 200 kilometre, 30 metre kumaş

Dört ve dörtten fazla rakamlı sayılar arasına nokta konmaktadır:

• 000
• 456.546
• 234.323.390.400

Sayılarda kesirler virgül kullanılarak ayrılmaktadır:

• 18,2 (18 tam, onda 2)
• 4,25 (4 tam, yüzde 25)

Sıra sayıları yazıyla ve rakamla gösterilebilmektedir:

• , 56.
• 5’inci, 6’ıncı

Not: Sıra sayıları ekle gösterilirse rakamın ardından yalnızca kesme işareti ve ek kullanılır, bunun haricinde nokta kullanımı olmaz.

5.’inci (yanlış) – 5’inci (doğru)

2.’inci (yanlış) – 2’inci (doğru)

NOT: Üleştirme sayıları rakam kullanılarak değil, yazı şeklinde belirtilir.

3’er (yanlış) – üçer (doğru)

5’er (yanlış) – beşer (doğru)

100’er (yanlış) – yüzer (doğru)

Deyimlerin ve İkilemelerin Yazımı

Deyimler ve ikilemeler ayrı yazılır. Aralarında noktalama işaretleri kullanılmaz.

• Can atmak, gönlünden geçirmek, dokuz doğurmak
• Adım adım, yavaş yavaş, teker teker, hızlı hızlı, pıtır pıtır

Birleşik Kelimelerin Yazımı

Birleşik kelimeler “bitişik yazılan birleşik kelimeler” ve “ayrı yazılan birleşik kelimeler” olarak iki ana başlık altında incelenebilir.

Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler

Birleşik kelimeler aşağıdaki durumlarda bitişik yazılırlar.

Ses düşmesi gerçekleşmiş olan birleşik kelimeler:

• Kaynana – Kayın ana
• Kaynata – Kayın ata
• Pazartesi – Pazar ertesi
• Kahvaltı – Kahve altı
• Sütlaç – Sütlü aş
• Nasıl – Ne asıl
• Birbiri – Biri biri

“Etmek” ve “olmak” yardımcı fiilleriyle birleşip ses düşmesi, ses değişmesi, ses türemesi gibi değişikliklere uğrayan birleşik kelimeler:

• Darp etmek – darbetmek
• Emir etmek – emretmek
• Kayıp olmak – kaybolmak
• Hapis olmak – hapsolmak
• Hamt olsun – hamdolsun
• Zan etmek – zannetmek
• Af etmek – affetmek
• Ret etmek – reddetmek

Birleşirken anlam değişimine uğrayan birleşik kelimeler:

• Bitki adları: Aslanağzı, keçiboynuzu, kuşburnu
• Hayvan adları: Danaburnu (böcek), akbaş (kuş), karagöz (balık)
• Yiyecek adları: Kadınbudu (köfte), kedidili (bisküvi), dilberdudağı, hanımgöbeği, tavukgöğsü, vezir parmağı (tatlı)
• Renk adları: Yavruağzı, gülkurusu, fildişi, balköpüğü
• Gök cisim adları: Samanyolu, Büyükayı, Küçükayı
• Hastalık adları: Delibaş, itdirseği-arpacık, karataban
• Alet ve eşya adları: Balıkgözü-halka, deveboynu-boru, kargaburnu-alet
• Biçim adları: Balıksırtı-desen, civankaşı-nakış
• Oyun adları: Üçtaş, beştaş, dokuztaş

Zarf fiil eklerinden “a,e,ı,i,u,ü” ekleri ile, “bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek, görmek, yazmak” fiilleriyle yapılan kurallı bileşik fiiller:

• Alabildiğine, yapabilmek
• Uyuyakalmak
• Gidedurmak, yazadurmak, bakadurmak
• Çıkagelmek, olagelmek, süregelmek
• Düşeyazmak, öleyazmak
• Alıvermek, gelivermek, gülüvermek, uçuvermek
• Düşmeyegör, ölmeyegör

Sıfat fiil eklerinin kalıplaşmasıyla oluşan birleşik kelimeler:

• “-an, -en” eki: Cankurtaran, gökdelen, oyunbozan, çöpçatan, dalgakıran
• “-ar, -er” eki: Bilgisayar, yurtsever, barışsever, uçaksavar
• “-maz,-mez” eki: Külyutmaz, varyemez, kadirbilmez
• “-mış, -miş” eki: Güngörmüş, çokbilmiş

Bilinen geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik kelimeler:

• Albastı, çıtkırıldım, şıpsevdi, imambayıldı

Her iki kelimesi de “-dı” belirli geçmiş zaman ya da “-r” “-ar” “-er” geniş zaman eklerini alan ve kalıplaşmış olan birleşik kelimeler:

• Dedikodu, kaptıkaçtı, oldubitti
• Biçerdöver, konargöçer, okuryazar, uyurgezer, yanardöner

Somut bir şekilde yer bildirmeyen “alt”, “üst”, ”üzeri” kelimeleriyle kurulan birleşik kelimeler:

• Ayakaltı, bilinçaltı, gözaltı
• Akşamüstü, akşamüzeri, öğleüstü, öğleüzeri

NOT: İki ya da daha çok sözcükten oluşan Türkçe yer isimleri bitişik şekilde yazılır.

• Çanakkale, Gümüşhane
• Beşiktaş, Kabataş

NOT: Sıfat tamlaması ve belirtisiz isim tamlaması biçimindeki yer isimleri (şehir, kent, köy, mahalle vb.) bitişik şekilde yazılır.

• Eskişehir, Akdeniz, Karadeniz, Acıgöl, Kızılırmak

NOT: Kişi isimleri ve unvanlarının oluşturduğu yer adları (mahalle, meydan, köy vb.) bitişik yazılır.

• Bayrampaşa ilçesi, Kemalpaşa ilçesi
• Ahmetbey Caddesi, Mehmetbey Caddesi

Her iki ögesi de asıl anlamlarını koruyarak bitişik şekilde yazılan kelimeler:

• “Baş” sözcüğü ile oluşan sıfat tamlamaları: Başkomutan, başöğretmen, başkent vb.
• Bir topluluğun “başı” şeklindeki belirtisiz isim tamlamaları: Aşçıbaşı, onbaşı vb.
• Oğlu ve kızı kelimeleri: Elkızı, eloğlu vb.
• “Ağa, bey, efendi, hanım, nine” gibi kelimelerle oluşturulan birleşik kelimeler: Beyefendi, hanımefendi, hanımanne vb.
• Belirsizlik sıfat ve zamirleri: biraz, birkaç, birkaçı, birtakım, birçok, birçoğu, hiçbir, hiçbiri, herhangi vb.

“Ev” sözcüğüyle kurulan birleşik kelimeler:

• Öğretmenevi, orduevi, polisevi, aşevi vb.

“Hane”, “name”, “zade” sözcükleriyle oluşan birleşik kelimeler:

• Kahvehane, yazıhane, dershane, çayhane
• Kanunname, seyahatname, beyanname vb.

NOT: Hastahane, eczahane, pastahane, postahane, tershane gibi sözcükler yaygın kullanım şekilleri sebebiyle hastane, eczane, pastane, postane, tersane şeklinde yazılırlar.

Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler

Yardımcı fiillerden; “etmek”, “edilmek”, “eylemek”, “kılmak”, “kılınmak”, “olmak”, “olunmak” kelimeleriyle ses düşmesi, ses değişimi, ses türemesi olmadan kurulan birleşik kelimeler:

• İlan etmek, el etmek, kabul etmek, terk etmek, yok etmek
• Var olmak, sağ olmak, yok olmak

Birleşme esnasında kelimelerden hiçbirinin ya da ikincisinin anlam değişikliğine uğramadığı birleşik kelimeler:

• Hayvan türleri: köpek balığı, su yılanı, at sineği
• Bitki türleri: kuru fasulye, çörek otu, meyan kökü

Not: Çörek otu ses düşmesine uğradığında “çöreotu” şeklinde bitişik yazılır. Yaygınlaşmış kullanımı “semizotu” ve “dereotu” da bitişik şekilde yazılmaktadır.

• Nesne, eşya, alet adları: Duvar saati, kireç taşı, oltu taşı, mutfak masası
• Yol, ulaşım: Çevre yolu, deniz yolu, hava yolu, Arnavut kaldırımı
• Durum, olay, olgu: Baş dönmesi, açık öğretim, Ay tutulması
• Bilim ve bilgi sözleri: Dil bilimi, toplum bilimi, ruh bilimi, dil bilgisi, ses bilgisi
• Yiyecek içecek adları: Su böreği, meyve suyu, beyaz peynir, içli köfte, dolma biber
• Gök cisimleri: Kutup yıldızı, kuyruklu yıldız, gök taşı, meteor taşı
• Organ ve organ yerine geçen kelimeler: Bel kemiği, elmacık kemiği, süt dişi, serçe parmak
• Benzetmeyle insanın bir özelliğine vurgulanan hayvan ve nesne adlarıyla oluşturulan kelimeler: Çetin ceviz, eski toprak, ağır top
• Zamanla ilgili birleşik kelimeler: Hafta sonu, hafta ortası, gece yarısı, gün ortası
• Sıfat tamlaması yapısındaki “-r”, “-ar”, “-er”, “-maz”, “-mez”, “-en”, “-an” sıfat fiil ekleriyle kurulan birleşik kelimeler: Koşar adım, çıkmaz sokak, uçan top, döner sermaye
• İsim tamlaması yapısında olan renk isimleri: Limon sarısı, gece mavisi, ateş kırmızısı
• Rengin tonunu açıklayan ve renkten önce kullanılan sıfatlar: Koyu mavi, açık yeşil, kirli sarı

NOT: Yer adlarında kullanılan sözcükler ayrı yazılmaktadır.

Orta Doğu, İç Anadolu, Kuzey Amerika vb.

• “iç”, “dış”, “öte”, “sıra” kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılmaktadır: Hafta içi, yurt dışı, peşi sıra, kızıl ötesi
• Somut şekilde yer bildiren alt ve üst kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler: Baş üstü, deri altı, toprak üstü, arka üstü

Bağlaç olan “de”, “da” yazımı

Bu bağlaç cümleye birden çok anlam (küçümseme, neden-sonuç, uyarı vb.) katmasının yanı sıra “ama” ve “fakat” anlamlarında da kullanılabilir.

• O çiçeği ben de seviyorum. (Benzerlik-Eşitlik anlamı)
• Masa da masaymış ha! (Abartma anlamı)
• Sen ev alacaksın da ben göreceğim. (Küçümseme anlamı)
• Herkese selam verdin de bana vermedin. (Sitem anlamı)
• Kimse onu dinlemedi de ondan sinirlendi. (Neden-Sonuç anlamı)
• Gitmem de gitmem diyor. (İnatlaşma anlamı)
• Yemeğini yeme de göreyim. (Uyarı anlamı)
• Biraz konuşmasak da kafamı dinlesem. (Rica anlamı)
• Misafirliğe gelmiş de fazla durmamış. (“Ama” bağlacı yerine kullanım)
• Bağırmanız hiç de hoş karşılanmadı. (Pekiştirme anlamı)

 

“Da, de” bağlacı bazen “bulunma durum” eklerinden “-da, -de, -ta, -te” ekleri ile karıştırılabiliyor. Bu sebeple cümle içerisinden “de” çıkarılıp okunduğunda cümlede anlam bozukluğu yaşanmıyorsa ve anlam yalnızca daralıyorsa “de” bağlaçtır ve ayrı yazılır. Fakat cümlede anlam bozukluğu meydana geliyorsa, kullanılan “de” eki, kelimeye bitişik yazılmalıdır.

• Evde kahve de bitmiş. (Bağlaç)

(Evde kahve bitmiş.)

• Bilgisayarım arabada kalmış. (Hâl eki)
• (“Bilgisayarım araba kalmış.” olduğunda anlam bozukluğu meydana geldiği için bitişik yazılır.)

Bağlaç olan “Ki”nin Yazımı

Sık kullanılan bağlaçlardandır. Cümleye birden fazla anlam (açıklama, neden-sonuç, pekiştirme vb.) katabilir.

• Yapılanları unutmuş ki affetmeyi düşünüyor. (Neden-Sonuç anlamı)
• Yememelisin ki zayıflayasın. (Şart anlamı)
• Arkamı döndüm ki herkes kaçmış. (Şaşma anlamı)
• Tam kapıyı kapatacaktı ki anahtarın içeride kaldığını hatırladı. (An-Zaman anlamı)
• Altınları o almış olabilir mi ki? (Kuşku anlamı)
• Sen iş bul ki kimseye muhtaç olma. (Amaç-Sonuç)
• Geç saatlere kadar uyumamış ki sabah uyanamamış. (Tahmin anlamı)

 

“Ki” bağlacı, sıfat oluşturan “ki” eki ve ilgi zamiri olan “ki” ile karıştırılabilmektedir. Bağlaç olan “ki” kendisinden önce ve sonra kullanılan kelimelerden her zaman ayrı yazılmaktadır. Diğerleri ise ektir ve kelimeye bitişik şekilde yazılır. Bağlaç olan “ki”yi ötekilerle karıştırmamak adına şunu bilmekte fayda vardır; “ki”den sonra “ler” eki getirildiğinde, bu ek cümleye uygun olmazsa kullanılan “ki”nin bağlaç olduğunu anlarız. İlaveten, “ki” cümleden çıkartıldığında, cümlede anlam bozukluğu meydana gelmiyorsa, bu “ki” bağlaçtır diyebiliriz.

• Sen ki gördüğüm en güzel kadınsın. (Sen gördüğüm en güzel kadınsın.)
• Yarın yanıma gel ki işleri tamamlayalım. (Şimdi anlıyorum o yaptıklarım bir hataydı)

Örneklerde verildiği gibi “ki” cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamında bozukluk olmuyor. Ayrıca “ler” eki de cümleye uygun düşmüyor. Bu sebeple; bu “ki” bir bağlaçtır ve daima ayrı yazılır diyebiliriz.

Soru Eki “mı”, “mi”, “mu”, “mü”nün Yazımı

Bu ek geleneksel olarak ayrı biçimde yazılmaktadır. Kendinden önce gelen sözcüğün son ünlüsüne bağlı şekilde ünlü uyumuna uyar:

• Kaldı mı?
• Sende mi geldin?
• Olur mu?
• İnsanlık öldü mü?

Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitişik şekilde yazılmaktadır:

• Okuyor muyuz?
• Çocuk muyum?
• Gelecek miydi?
• Güler misin, ağlar mısın?

Bu ekler, sorudan başka görevlerde de kullanıldığında ayrı yazılmaktadır:

• Tatlı mı tatlı.
• Kar yağdı mı yolculuğa çıkamayız.

NOT: “Vazgeçmek” birleşik fiili, soru ekiyle kullanıldığında iki farklı şekilde yazılabilmektedir.

• Vaz mı geçtin?
• Vazgeçtin mi?

Hece Yapısı ve Satır Sonunda Kelimelerin Bölünmesi

Türkçede satır sonunda kelimeler bölünebilir:

• Sanki hiç görmemiş gi-

bi ağlamaya başladı.

Batı kökenli sözcükler Türkçe yapılarına göre hecelere ayrılır:

• Kont-rol, port-re, sürp-riz

Bitişik kelimeler ortadan değil, heceden bölünürler.

• İl-kokul
• So-yadı

Kesme işareti satır sonuna geldiğinde yalnızca kesme kullanılır, çizgi işareti kullanılmaz.

• Edirne’

den…

• İstanbul’

dan..

Satır sonuna gelindiğinde ayırma gerçekleşecekse satır sonunda ve başında tek harf bırakılmaz.

• u-

çurtma

• uçurt-

ma

Sağ üstte verilmiş olan ilk örnek yanlış, ikinci kesim doğrudur.

“İken” Sözcüğünün Yazımı

Bazı durumlarda ayrı yazılabildiği gibi bazen de sözcüklere eklenerek yazılabilir. Bu durumlarda “i” ünlüsü düşer ve kelimenin ünlüleri kalın olsa da bu ekin ünlüsü ince kalır:

• konuşur-ken (konuşur iken)
• yazar-ken (yazar iken)
• ağlar-ken (ağlar iken)
• çalışır-ken (çalışır iken)

Bu sözcük, ünlü ile biten sözcüklere geldiğinde de “i” ünlüsü düşer ve araya “y” yardımcı ünsüzü girer:

• okulda-y-ken (okulda iken)
• yolda-y-ken (yolda iken)

“İle”nin Ek Olarak Yazımı

Ayrı yazılabilirken bazen de kelimelere eklenir. Eklendiği durumlarda ünlü uyumlarına uyar.

• Öğretmenler ile (öğretmenlerle)
• Çözümler ile (çözümlerle)

Bu sözcük, ünlü ile biten sözcüklere geldiğinde de “i” ünlüsü düşer ve araya “y” yardımcı ünsüzü girer. Bu durumlarda da ünlü uyumuna uyar.

• Arkadaşı-y-la (arkadaşıyla)
• Sürü-y-le (sürüyle)
• Çevre-y-le (çevreyle)

Ek Fiil Olan “idi”, “imiş”, “ise”nin Yazımı

Bu ek fiiller ünlü veya ünsüzle biten sözcüklere geldiklerinde “i” ünlüsü düşer ve araya “y” yardımcı ünsüzü girer.

• Yabancı-y-mış (yabancı imiş)
• Sonuncu-y-du (sonuncu idi)
• Ne-y-se (ne ise)

Pekiştirmeli Sıfatların Yazılışı

Sıfatı bulabilmek için “nasıl” sorusu kullanılır. Bu sıfatlar bitişik yazılırlar.

Kelimenin ilk ünlüsüne kadar olan kısma “m”, “p”, “r”, “s” ünsüzleri getirilir.

• Tertemiz ev
• Bembeyaz gömlek

1. örnekler çoğaltılabilir.

Yabancı Özel Adların Yazımı

Latin yazı sistemi kullanılan dillerdeki özel isimler özgün şekilleriyle yazılır:

• Beethoven, Cervantes, Chopin

Fakat Batı dillerinde kullanılan isimlerin okunuşları ayraç içerisinde de gösterilebilir:

• Shakespeare (Şekspir), Sokrates (Sokrat)

Yabancı özel isimlerden türetilen akım adları Türkçe söylenişlerine göre yazılır:

• Marksist, Marksizm

Batı kökenli kişi ve yer isimlerinin bir kısmı eskilerden beri dilimize yerleştiği şekliyle yazılır:

• Napolyon, Şarlken; Atina, Brüksel, Cenevre, Londra, Münih, Paris

Ses Olaylarıyla İlgili Yazım Kuralları

Ünlü düşmesi gösterilmezse yazım yanlışı olarak geçer:

• Boyunum, omuzu, nesili (Yanlış yazım)
• Boynum, omzu, nesli (Doğru yazım)

İç ses benzeşmesi (n-m değişikliği) gösterilmezse yazım yanlışı olarak geçer:

• Penbe, sünbül, tenbel (Yanlış yazım)
• Pembe, sümbül, tembel (Doğru yazım)

Ünsüz benzeşmesi gösterilmezse yazım yanlışı olarak geçer:

• Bitgi, Mert’den, Türkce (Yanlış yazım)
• Bitki, Mert’ten, Türkçe (Doğru yazım)

Söylenişte bazı ünlü daralmaları gösteren kelimeler yazarken gösterilmez.

• Vermiyecek, anlıyarak, söylemiyelim (Yanlış kullanım)
• Vermeyecek, anlayarak, söylemeyelim (Doğru kullanım)

Söylenişte görülen iç sesteki yer değişiklikleri yazıda gösterilmez.

• Kirbit, yanlız, yalnış, torpak, eşki, kiprik (Yanlış kullanım)
• Kibrit, yalnız, yanlış, toprak, ekşi, kirpik (Doğru kullanım)

Özel isimler, bazı tek heceli sözcükler ve bazı yabancı sözcüklerde yumuşama gösterilmez.

• Zonguldağ’ı, südü, hukuğu (Yanlış kullanım)
• Zonguldak’ı, sütü, hukuku (Doğru kullanım)

Düzeltme İşareti

Düzeltme işareti; yazılışları bir olan fakat anlam ve söyleniş bakımından ayrı olan sözcükleri ayırt etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine konulmaktadır.

• adem- (yokluk)

âdem (insan)

• adet (sayı)

âdet (gelenek, alışkanlık)

• şura (şu yer)

şurâ (danışma kurulu)

Arapça ve Farsçadan dilimize girmiş olan bazı sözcüklerle, özel isimlerde bulunan “g” ve “k” ünsüzlerinden sonra gelen “a” ve “u” ünlülerinin üzerine konulmaktadır.

• Yadigâr, hikâye, kâfir, mahkûm vb.

Kişi ve yer isimlerinde ince-ünsüz ardından gelen “a” ve “u” ünlüleri de düzeltmeyle yazılırlar.

• Halûk, Lâpseki, Selânik vb.

Düzeltme işareti nispet eki ile belirtme durumu, iyelik eki gibi eklerle karıştırılmaması için de kullanılmaktadır.

• Türk askeri

Askerî lise

 

• İslam dini

Dinî eser

• Fizik ilmi

İlmî tartışmalar

• Atatürk’ün resmi

Resmî araçlar vb.

Nispet eki almış sözcüklere Türkçe ekler getirilirse, düzeltme işareti aynı şekilde kalmaktadır.

• millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik vb.