Ki Eki Nasıl Doğru Kullanılır? TDK
“Ki” eki ve bağlacı, sıklıkla kullanılan ekler arasındadır. Fakat bu konuda çoğu kişi yazım yanlışına düşmektedir. Belirtmekte fayda vardır ki Türkçede yazılışı bakımından en fazla karışıklık yaşanılan konular arasında kuşkusuz “Ki ekinin yazılışı” vardır. Kullanım alanlarına göre “sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma, seslenme, uyarı, alay, küçümseme” vb. hisleri anlatırken kullanılır. Bu sebeple “Ki” ekinin doğru yazımı, üç ana başlık altında incelenebilir.
Kullanım Alanlarına Göre “-ki” Ekinin Yazılışı
- Bağlaç olan -ki eki (Ayrı şekilde yazılır.)
- Sıfat olan -ki eki (Bitişik şekilde yazılır.)
- İlgi (aitlik) zamiri olan -ki eki (Bitişik şekilde yazılır.)
Bağlaç Olan ki eki
Bağlaç olan ki ekleri, bağlaçların kendi başına birer kelime olmalarından dolayı aşağıda vereceğimiz “istisna” dışında ayrı yazılırlar. Ayrıca bu “ki”ler de ses değişimi olmaz ve hep aynı yazılırlar. Cümleye birden fazla anlam (açıklama, kuşku, şaşma, tahmin, şart neden-sonuç, pekiştirme vb.) katabilir.
- Yapılanları unutmuş ki affetmeyi düşünüyor. (Neden-Sonuç anlamı)
- Yememelisin ki zayıflayasın. (Şart anlamı)
- Arkamı döndüm ki herkes kaçmış. (Şaşma anlamı)
- Tam kapıyı kapatacaktı ki anahtarın içeride kaldığını hatırladı. (An-Zaman anlamı)
- Altınları o almış olabilir mi ki? (Kuşku anlamı)
- Sen iş bul ki kimseye muhtaç olma. (Amaç-Sonuç)
- Geç saatlere kadar uyumamış ki sabah uyanamamış. (Tahmin anlamı)
İstisna: Bağlaç olmasına rağmen bitişik şekilde yazılan “ki” eki almış kelimeler de vardır. Bunlar çok az olmasından dolayı aşağıda pratik bir şifreleme yapılmıştır.
“SOMBAHÇEM” kelimesinde yer alan harfler ile başlayan kelimeler aşağıda belirtilmiştir.
“-Sanki, Oysaki, Mademki, Belki-Hâlbuki, Çünkü, Eğerki, Meğerki” bu kelimelere gelen ki bağlacı kalıplaşmış oldukları için birleşik yazılır.
Örnek verecek olursak:
Sanki bana eskiden çok sevdiğim bir kadını anımsattı.
Oysaki bana söz vermişti bu konuyu tamamen çözecekti.
Mademki benli hayat sana kafes kadar dar, uzaklaş ellerimden uçabildiğin kadar.
Belki bir deniz kıyısında el ele maziyi konuşacağız.
Halbuki birazcık çalışsa elinden gelmeyecek iş yok.
Çünkü seninle bunları tartışacak halim kalmadı.
Meğerki sen de bu konu hakkında böyle düşünüyormuşsun.
Sıfat Yapan ki
Sıfat olan ki ekleri eklenildiği sözcüğe bitişik şekilde yazılır ve önündeki ismi niteleyerek o sözcüğe sıfat görevi verirler. Bulunma hal eklerinden “-de”, ”-da”, ”-deki”, “-daki” biçiminde kullanım şekilleri de mevcuttur. Eklenilen kelimede ses değişimi meydana gelebilir.
- Yarınki sınavında başarılar diliyorum.
Örnek cümlede “hangi sınav” sorusunun cevabı “yarınki” sözcüğü işaret sıfatı görevi üstlenmiştir.
- Bahçedeki öğrenciler acilen sınıflarına geçsinler.
- Yeryüzündeki tüm insanlar sanki üzerime üzerime geliyorlar.
- Bugünkü konular ne kadar yorucu ve zordu böyle.
- Akşamki toplantı çok önemli mutlaka gelmelisin.
- Dünkü olayların etkisi hala devam ediyor.
- Aşağıdaki her zaman yaptığını yapıyor.
İlgi (Aitlik) Zamiri Olan ki eki
Zamir olan ki eki eklenilen kelimeye bitişik şekilde yazılırlar. Bir ismin yerine geçip o şekilde kullanıldıklarından aitlik zamiri olarak bilinirler. İsim tamlamalarında tamlananın yerine kullanılırlar. İlgi zamiri, ek halinde olup söylenmeyen veya cümlede daha önce söylenmiş bir kelimenin yerini alan “-ki” zamiridir.
- Benim kitabım.
“Benimki”
Örnekte “ki” eki “kitap” ismi yerine kullanılmıştır.
- Onun arabası
“Onunki”
Örnekte “ki” eki “araba” ismi yerine kullanılmıştır.
- Ali’nin puanına kıyasla Ayşe’ninki daha az.
“Ayşe’ninki” sözcüğü “Ayşe’nin puanı” yerine kullanılmıştır.
- Fatma’nın evi seninkinden daha geniş.
“Seninki” sözcüğü “senin evin” yerine kullanılmıştır.
“Ki” Ekinin Yazımının Püf Noktası
Yukarıda üç ana başlık altında üç farklı çeşitte “ki” yazımını inceledik. Peki bu yazılışları daha basit bir şekilde, cümle içerisinde karıştırmadan anlayabilir miyiz? Bunun pratik yolu ise şudur:
Ki bağlacı, sıfat oluşturan –ki eki ve ilgi zamiri olan -ki eki ile karıştırılabilmektedir. Bağlaç olan “ki” kendisinden önce ve sonra kullanılan kelimelerden her zaman ayrı yazılmaktadır. Diğerleri ise ektir ve kelimeye bitişik şekilde yazılır. Bağlaç olan “ki”yi diğerlerinden karıştırmamak adına şunu bilmekte fayda vardır; -ki ekinden sonra “-ler” eki getirildiğinde, bu ek cümleye uygun olmazsa kullanılan -ki ekinin bağlaç olduğunu anlarız. İlaveten, -ki eki cümleden çıkartıldığında, cümlede anlam bozukluğu meydana gelmiyorsa, bu -ki eki bağlaçtır diyebiliriz.
- Sen ki gördüğüm en güzel kadınsın. (Sen gördüğüm en güzel kadınsın.)
- Yarın yanıma gel ki işleri tamamlayalım. (Şimdi anlıyorum o yaptıklarım bir hataydı)
Örneklerde verildiği gibi “–ki” cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamında bozukluk olmuyor. Ayrıca “–ler” eki aldığında da cümleye uygun düşmüyor. Bu sebeple; bu “-ki” bir bağlaçtır ve daima ayrı yazılır diyebiliriz.
Ayrıca, eylemlerden (fiillerden) sonra gelen “ki”ler kesinlikle bağlaçtır ve ayrı yazılması gerekir.
- Kapıyı açmadı ki konuşmama izin versin, ona her şeyi anlatayım.
“Açmak” kelimesi eylemdir ve “ki” bağlaç olduğu için ayrı yazılır.