Noktalama İşaretleri

Noktalama işaretlerinde ele alınacak başlıklar şu şekildedir:

• Nokta (.)
• Virgül (,)
• Noktalı Virgül (;)
• İki Nokta (:)
• Üç Nokta (…)
• Soru İşareti (?)
• Ünlem İşareti (!)
• Kısa Çizgi (-)
• Uzun Çizgi (—)
• Tırnak İşareti (“”)
• Parantez ()
• Kesme İşareti (’)

Noktalama İşaretleri

Nokta (.)

Yargısı tamamlanmış cümle sonlarında kullanılır.

• Türk Tarih Kurumu, 15 Nisan 1931’de kurulmuştur.
• Onu beklerken saatler geçmiyordu.

Bazı kısaltmaların sonuna nokta konur.

• (profesör)
• (doktor)
• İng. (İngilizce)
• (yüzyıl)

Sıra gösteren rakam ya da harflerden sonra nokta konur.

• a. B. b.
• 2. 3. vb.

Tarihlerin yazımında gün, ay, yıl belirten sayıları birbirinden ayırma amacıyla nokta kullanılır.

• 04.1995
• 04.1989

Not: Tarih yazımlarında ay isimleri yazıyla yazılırsa nokta kullanılmaz.

• 18 Mayıs 1991
• 21 Nisan 2003

Saat ve dakika belirten sayıları birbirinden ayırmak için nokta kullanılır.

• Sınav 8.30’da başladı.
• Toplantı 17.30’da okul kapandıktan sonra öğretmenler odasında olacakmış.

 

Nokta; büyük sayıların kolay okunmasında sayıları sondan başlayarak üçerli olarak ayırır.

• 656.989
• 231
• 500
• 000

Matematikte çarpma işareti yerine nokta kullanılır.

• 5 . 4 = 20
• 2 . 10 = 20

Virgül (,)

Sıralı ve eş görevli sözcük ya da sözcük gruplarının arasında virgül kullanılır.

• Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve sessizlikten sonra bu evin sıcaklığında mayışıp kaldım.
• Sessiz insanlar, susmuş çocuklar, ağlayan adamlar vb.

Sıralı cümleleri ayırmak için virgül kullanılır.

• Bir ağlarmış, bir gülermiş.
• Sevdik, inandık, başardık.
• Senin bana söyleyeceğini biliyordum, o yüzden üstüne gitmedim.

Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşen ögeyi belirtmek için virgül kullanılır.

• Ayşe Hanımefendi, evin girişinde kızının ayak seslerini duyunca, uzun zamandır görmediği bir dostunu görmeye giden heyecanlı bir kadın gibi, yatağından fırlamış ve kızına kapıyı açmaya koşmuştu.

Cümle içerisindeki ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için virgül kullanılır.

• Pintilerden, sözüm meclisten dışarı, hiç hoşlanmam.

Anlama güç kazandırmak adına tekrarlanan sözcükler arasına virgül konur.

• Gece, yine gece, yine gece…

Tırnak içinde olmayan aktarma cümlelerinin ardından virgül konur.

• Foça’ya diğer ay gideceğim, dedi.
• Bugünlerde çok huzursuzum, dedi.

Konuşma çizgisinden önce virgül konur.

• Evin penceresini açtı. Ali Bey’e,

– Söylediklerimi almayı sakın unutma, dedi.

Kendinden sonraki cümleyle de ilişkili olarak ret, kabul ve teşvik belirten “hayır, evet, peki, tamam, olur vb.” sözcüklerden sonra virgül konur.

• Tamam, gidelim.
• Olur, ben de geleceğim.
• Hayır, seni dinlemek istemiyorum.
• Evet, ben de öyle duydum.
• Peki, sen nasıl istersen.

Bir sözcüğün kendinden sonra gelen sözcüklerle ya da sözcük gruplarıyla yapı ve anlam bağlamında farklı olduğunu belirtmek ve anlam karmaşasını gidermek için virgül kullanılır.

• Bu gece, gezmeleri içine hiç sinmiyordu.

Hitap için kullanılan sözcüklerden sonra virgül kullanılır.

• Sayın Dekan
• Sevgili Babacığım
• Kıymetli Dostum
• Efendiler, yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz. (Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK)

Sayıların yazımında kesirlerin ayrılması için virgül kullanılır.

• 42,5 (kırk iki tam, onda beş)
• 35,21 (otuz beş tam, yüzde yirmi bir)

Not: Cümlede birden fazla zarf fiil eki bulunuyorsa ilk ekin ardından virgül kullanılır.

• İyice düşünüp bir karara varıp, yüzüme bakarak konuş.

Noktalı virgül (;)

Cümle içerisinde virgül ile ayrılan tür ya da takımları birbirinden ayırmak için noktalı virgül kullanılır.

• Ali, Mehmet, Fatma, Yılmaz; Nur, Ahmet, Can iki farklı takım oluşturdular.
• Türkiye, Almanya, Fransa; Ankara, Berlin, Paris.

Ögeler arasında virgül kullanılmış olan sıralı cümleleri ayırmak için noktalı virgül kullanılır.

• Mutluluktan, heyecandan ellerim titriyor; sevinçten ağlamak istiyorum.

Virgül özneyi ayırmada yetersizse özne noktalı virgül kullanımı ile ayrılır.

• Sevinç; Yılmaz, Oktay, Seren ve Deste’nin yarın okula gelemeyeceğini öğretmene söyledi.

İki nokta (:)

İki nokta kendisinden sonra örnekler verilecek olan cümlenin sonunda kullanılır.

• Pazardan evin tüm ihtiyaçlarını aldı: patates, domates, elma, armut…
• Geldiğimiz otelde manzara mükemmeldi; deniz, orman, güneş…

Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonunda iki nokta kullanılır.

• Mutluluğun şartını ben söyleyeyim: Çok kafana takmamak.
• Şair şunu demiş: Bir tel kopar ahenk ebediyen kesilir.

Edebi metinlerde bulunan karşılıklı konuşmalarda konuşan kişinin isminden sonra iki nokta konur.

• Bilge Kağan: Ben devleti yönetirim Hatun da beni yönetir.

İki nokta, matematikte bölme işareti yerine kullanılır.

• 18 : 2 = 9
• 20 : 2 = 10

Not: İki noktadan sonra açıklama geliyorsa ünlüler büyük harfle, cümle niteliğinde olmayan ve özel isim olmayanlarsa küçük harfle başlar.

Üç nokta (…)

Yargısı tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur.

• Onu son kez görebilmek için neler vermezdim…

Kaba sayıldığından açıklama yapılmak istenmeyen söz ya da bölümlerin yerine üç nokta konur.

• Kılavuzun kargaysa burnun b…tan kurtulmaz.

Alıntı örneklerinde; başta, ortada ve sonda alınmayan sözcük ve bölümlerin yerine üç nokta konur.

• …. derken zamanın nasıl geçtiğini anlamamışlardı …

Not: İki ya da daha fazla nokta üç nokta yerine kullanılamaz.

Soru işareti (?)

Soru bildiren cümle ya da kelimelerin sonuna soru işareti konur.

• Neden gelmedin?
• Verdiğim kitabı hala okumadın mı?

Yer ve tarih bildiren durumlar; bilinmiyorsa, kesin değilse ya da şüpheyle yaklaşılıyorsa soru işareti kullanılır.

• Yunus Emre (1240?-1320)
• 1240 (?) yılında dünyaya gelen Yunus Emre …

Not: Soru ifadesi bildiren sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sonda kullanılır.

• Lapseki’den mi, Gelibolu’dan mı, Biga’dan mı?

Ünlem işareti (!)

Ünlem işaretleri, cümle içinde “sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma, seslenme, uyarı, alay, küçümseme” gibi duyguları yansıtırken kullanılır.

Seslenme ve duygu gibi ifadelerinden sonra ünlem işareti kullanılır. Çağırmak ya da dikkat çekmek amacıyla kullanılan ve duyguları yansıtmayan durumlarda da kullanılmaktadır.

• Alo! Çok fazla bağırıyorsunuz.
• Hadi artık gitmeliyiz!
• Bre insanlar, siz ne yapmaya çalışıyorsunuz!
• Hişt! Sessiz olun.

Cümle içerisinde duyguları yansıtan (korku, şaşkınlık, öfke, sevinç vb.) durumlardan sonra konur.

• Aaa, şu güzelliğe bir bakın! (Beğenme hali)
• Eee, sen çok olmaya başladın! (Kızma hali)
• Ben başaracağına inanıyorum, göreyim seni! (İstek uyandırma)
• Keşke onun yüzünü bir kez daha görebilsem! (Özlem hali)
• Her şeyin hayırlısı olsun! (Onaylama hali)
• Ay, sınavı birincilikle kazanmışım! (Sevinme hali)
• Yaa! Söylediklerine inanamıyorum. (Şaşkınlık hali)
• Vah vah, zavallı kedi çok aç kalmış. (Acıma hali)
• Aman aynı yanlışa bir daha düşmeyelim! (Uyarı hali)
• Söylediklerimizi duymuş, şimdi yandık! (Telaş hali)
• Sen çok yaşa! (Dilek)
• Bana çok kızacak, bunu ona nasıl söyleyeceğim! (Utanç hali)

Bazı isim ve cümleler ünlem değilken, yapılan vurgularla ünlem görevi görebilirler. Böyle durumlarda ünlem işareti görevi üstlenen sözcüğün sonuna konur.

• “Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!”

Örnek cümlede “ordular” sözcüğü isim, “ileri” sözcüğü de zarf iken ünlem görevi üstlenmiştir.

• Yavaş koş, dikkatli ol!

“Dikkatli ol” bir eylemken cümle içerisinde ünlem şeklinde kullanılmıştır.

• Yaşasın! İstediğim bölümü kazandım.

“Yaşasın” hareket bildiren ve emir içeren bir söz iken, cümlede ünlem olarak kullanılmıştır.

• Ali! Nerede kaldın seni bekliyoruz.

“Ali” bir özel isimken cümlede ünlem şeklinde kullanıldığı görülmektedir.

Ünlem işareti; dikkat çekmek, çağırmak ve seslenmek gibi eylemlerde kullanılır.

• Tak tak! Kapıya vuruyor.
• Gel kuçu kuçu! Ne tatlı bir köpek.
• Çat! Kapı kırıldı.

İçerisinde ünlem olan cümleler, ünlem cümleleri olarak geçer. Kimi cümlelerde de ünlem olmasa bile ünlem duygusu barınabilir. Böyle durumlarda ünlem işareti cümle sonuna konur.

• Aman efendim, nerelerde kaldınız!
• Sakın ha, oraya gitmeni istemiyorum!

Ünlem işareti kullanılan diğer örnekler ise aşağıda verilmiştir:

• Ne mutlu Türk’üm diyene! (Sevinç hali)
• Hava ne kadar da boğucu! (Duygu yansıması)
• Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklalini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. (Seslenme hali)
• Sen de kalkıp işleri karıştırma! (Emir, kızma hali)

Ayrıca ünlem işaretleri, yay ayraç içerisinde kullanıldığında cümleye “alay, kinaye ve küçümseme” anlamı da kazandırabilirler.

• İsteseydi hemen yaparmış (!) ama bunlar için vakti yokmuş (!).
• Kadın, çok akıllı (!) olduğunu söylüyor.

Kısa çizgi (-)

Satıra sığmayan kelimeler bölünürken cümle sonunda kısa çizgi kullanılır.

Neden böyle davran-

dığını anlamıyorum.

Kısa çizgi, ara söz ve ara cümleleri ayırmada kullanılır. Ayrıca ara söze ve ara cümleye bitişik şekilde yazılır.

• Çocuğa bir sürü oyuncak – dört topla altı kamyonet- almıştı.

Kök ve eklerin belirtilmesinde kısa çizgi kullanılır.

• Gel-, -gör, -ver, al-…

Sözcükler arasında “ve”, “ile”, “arasında” anlamı vermek için kısa çizgi kullanılır.

• Türkçe-İngilizce Sözlük
• Nevşehir-Aksaray yolu
• İstanbul-Ankara uçak bileti
• Fransız-Alman ilişkileri
• 2012-2013 Eğitim-Öğretim yılı

Uzun çizgi (—)

Metin içinde satır başına alınmış konuşmaları belirtmek amacıyla uzun çizgi kullanılır. Buna “konuşma çizgisi” de denilmektedir.

Tatilden gelenlere herkesin sorduğu sorular şunlardır:

• Güzelce gezdin mi?
• Dönünce alışabildin mi?
• Nerelere gittiniz?

Oyunlarda konuşanın isminden sonra uzun çizgi konur.

Ali Bey — Savaşı kazanmak yürekli adamların işidir.

Ahmet Bey — Ben daha ölmedim.

Not: Konuşmalar (diyaloglar) tırnak içerisinde verildiğinde uzun çizgi kullanılmamaktadır.

Tırnak işareti (“ ”)

Başka bir kişiden ya da yazıdan direkt olarak alınan sözlerde tırnak işareti kullanılır.

• Ulu önder Mustafa Kemal Atatürk “Ben, manevi miras olarak hiçbir nass-ı katı, hiçbir dogma, hiçbir donmuş ve kalıplaşmış kural bırakmıyorum. Benim manevi mirasım, bilim ve akıldır. Benden sonra beni benimsemek isteyenler, bu temel mihver üzerinde akıl ve ilmin rehberliğini kabul ederlerse manevî mirasçılarım olurlar.” sözüyle aslında anlayabilenlere ne çok şey anlatmıştır.
• Bakınız, Attilâ İlhan, özlemi ne güzel tarif ediyor: “Hacet yok hatırlatmasına seni hatıraların, bir dakika bile çıkmıyorsun aklımdan…”

Tırnak içindeki alıntının sonuna konan işaret tırnak işaretinin içinde kalır.

• “Çanakkale’den daha güzel yaşanacak bir şehir bence yok!” diyordu.
• “Ah alan onmaz, ah yerde kalmaz.” atasözü gerçekleri ne güzel ifade ediyor.

Özel olarak ifade edilmek istenen sözlerde tırnak işareti kullanılır.

• İnsan için “vicdan rahatlığı” ne kadar önemli bir husus.

Cümle içerisinde kitapların ve yazıların isimlerinde ve başlıklarında tırnak işareti kullanılır.

• Nâzım Hikmet’in en sevdiğim şiirleri “Henüz Vakit Varken Gülüm” kitabında.

Not: Tırnak içine yeniden tırnak gelirse tek tırnak kullanılır.

• Edebiyat öğretmeni “Şiirler içinde ‘Ben Sana Mecburum’ gibisi var mı?” dedi.

Parantez ()

Cümlenin anlamını tamamlayan ve cümlenin dışında kalan ek bilgilerde parantez kullanılır.

• Gideceğimi anlayınca Ali ve Ayşe (en yakın dostlarım) bana engel olmaya çalıştı.

Not: Ayraç içerisinde ayraç kullanılan durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılmaktadır.

• “Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmıştır.”

Tiyatro eserlerinde konuşanın eylemlerini açıklamada parantez kullanılır.

• Kadın – (hızlıca adamın yanına koşar.) Nereye gidiyorsun? Lütfen bana da söyle…

Bir yazıda maddeleri belirten sayı ve harflerin ardından kapama ayracı kullanılır.

• A), a), B), b)
• 1), 2), 3)

Not: Parantez içinde olan özel adlar ve cümleler büyük harfle başlarlar. Sonlarına da noktalama işareti konur.

Kesme işareti (’)

Kişi isimleri, soy isimleri ve takma adlarında kesme işareti kullanılır.

• Atatürk’ün, Kazım Karabekir’e, Nene Hatun’un vb.

Millet, boy ve oymak isimlerinde kesme işareti kullanılır.

• Alman’mış, Rus’muş, Türk’üm
• Kırgız’ın vb.

Devlet adlarında kesme işareti kullanılır.

• Türkiye Cumhuriyeti’ne
• Amerika Birleşik Devletleri’ne

Din ve mitoloji ile ilgili isimlerde kesme işareti kullanılır.

• Tanrı’ya
• Zeus’a
• Mikail’e vb.

Kıta, deniz, nehir, göl, dağ, boğaz, geçit, yayla; ülke, bölge, il, ilçe, köy, semt, bulvar, cadde, sokak vb. coğrafi yer isimlerinde kesme işareti kullanılır.

• Asya’nın
• Avrupa’nın
• Ege Denizi’nden vb.

Gök bilimiyle ilgili isimlerde kesme işareti kullanılır.

• Samanyolu’na
• Merkür’den
• Venüs’e
• Jüpiter’den
• Mars’a

Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. isimlerde kesme işareti kullanılır.

• Dolmabahçe Sarayı’na,
• Galata Köprüsü’ne,
• Çanakkale Şehitleri Anıtı’na vb.

Kitap, dergi, gazete, sanat eseri (tablo, heykel, müzik vb.) isimlerinde kesme işareti kullanılır.

• Kürk Mantolu Madonna’da
• Hürriyet’in
• Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’nda
• Son Akşam Yemeği’nde

Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelge isimlerinde kesme işareti kullanılır.

• Medeni Kanun’a
• Türk Bayrağı Tüzüğü’nün vb.

Hayvanlara verilen özel isimlerde kesme işareti kullanılır.

• Minnoş’a
• Fıstık’a

Kişi isimlerinden sonra gelen saygı sözlerinde kesme işareti kullanılır.

• Ali Bey’e
• Ayşe Hanım’dan vb.

Kısaltmalara gelen eklerde kesme işareti kullanılır.

• ABD’nin
• TTK’nın
• TBMM’ye

Sayılara gelen eklerde kesme işareti kullanılır.

• 1885’te
• 1’inci kural vb.

Şiirde sesin ölçüden düştüğü durumlarda kesme işareti kullanılır.

• Dünyada yardan tatlı var m’ola …

Bir ek ya da tek bir harften sonra gelmiş olan eklerde kesme işareti kullanılır.

• Öğrenciler -ki’nin yazımında genellikle hataya düşerler.