Fiilimsiler Konu Anlatımı

Fiilimsi Nedir?

Fiilimsiler bir başka deyişle eylemsiler; fiillerin kök ve gövdelerine eklenen yapım ekleriyle oluşturulan, fiillerden türeyen sözcüklerdir. İsim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil şeklinde kullanılırlar. Fiilimsiler fiillerin kök ve gövdelerinden türemelerine rağmen, tam anlamıyla bir fiil niteliği göstermezler. Örneğin; fiil şeklinde çekimlenemezler fakat olumsuz halleri yapılabilir.  Fiilimsi konusu üç ana başlık altında incelenebilir.

İsim-Fiiller (Adeylem)

İsim fiil nasıl bulunur

Bir fiil cümle içerisinde isim görevi üstleniyorsa isim fiildir. İsim fiiller, fiil kök ve gövdelerine “-ma, -ış, -mak” ekleri getirilerek yapılır. İsim fiiller “may-ış-mak” kodlaması ile ezberlenebilir.

• Bak-ma, bak-ış, bak-mak
• Oku-ma, okuy-uş, oku-mak
• Yüz-mek, tanış-mak, okuy-uş, gel-iş, seslen-iş

Yukarıda verilen örnekler “kitap, defter, yaşam” gibi isim olarak değil, eylem anlamı taşıdıkları için isim-fiil olarak geçmektedirler. Bazı isim fiillerde isim fiil olan “-me” eki, olumsuzluk eki olan “-me” ile karıştırılabilmektedir. Bunun ayrımı şu şekilde yapılır;

• Bu kadar çok çalışma. (olumsuzluk eki almıştır ve bir işin yapılmaması gerekliğini vurgular)
• Çalışma ne kadar çoksa dinlenme de o kadar çok olmalıdır. (olumsuzluk değil eylem anlamı vardır. Burada çalışma sözcüğü bir isim-fiildir)

İsim-fiiller aynı zamanda çekim ekleri (isim) de alabilirler.

• Adamın yürüyüşünde bir gariplik vardı.

Altı çizilen kelime de isim fiil, iyelik eki “-üş” ve hal eki “-de” kullanılarak oluşturulmuştur.

Bazı kelimeler isim-fiil eki kullanılmış olmasına karşın, bir şeyin ismi haline gelmiş ve kalıplaşmış oldukları için fiilimsi olarak geçmezler.

• Mutfakta çakmak bulamayınca sinirlendi.
• Çocuklar dondurma yemek istediler.
• Bahçeye bırakılan kazma yerinde yoktu.

Sıfat-Fiiller (Ortaçlar)

Sıfat fiil nasıl bulunur

Bir fiil cümle içerisinde isim görevi üstleniyorsa sıfat fiildir. Sıfat fiiller, fiil kök ve gövdelerine “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ekleri getirilerek yapılır. Varlıkların niteliklerini belirttikleri için sıfat anlamı taşırken aynı zamanda yan cümlecik oluşumuna sebebiyet verdikleri için de fiil olarak geçen sözcüklerdir. Sıfat fiiller “anası mezar dikecekmiş” kodlaması ile ezberlenebilir.

• Çalış-an insan her zaman dinç kalır.

Altı çizili kelimede çalış fiili, “-an” sıfat-fiil ekini alarak “çalışan” sözcüğü ve “insan” ismini anlam bakımından bütünlemiştir. Burada sıfat şeklinde oluşmuştur. Bu sebeple “çalışan” kelimesi bir sıfat-fiildir. Örnekleri çoğaltacak olursak;

• Sokakta oynayan çocukları izledik.
• Çocuk koşar adımlarla annesinin yanına gitti.
• Gelecek sene sınavı kazanacağına inanıyordu.
• Olası sorunları önlemek amacıyla şimdiden tedbirler alındı.
• Çıkmaz bir sokağa girince panik oldu.

Sıfat fiiller, sıfatlara benzer özellik taşırlar. Sıfatlar nasıl ismin önünde kullanılıp sonra gelen kelimeleri niteliyorlarsa sıfat fiiller de bu görevi üstlenirler.

• Güzel ceket, dar sokak, iyi köpek (sıfatlar)
• Yırtılmış ceket, çıkmaz sokak, koşan köpek (sıfat fiiller)

Zarf-Fiiller (Ulaçlar)

Zarf fiil nasıl bulunur

Bir fiil cümle içerisinde zarf görevi üstleniyorsa zarf fiildir. Zarf fiiller, fiil kök ve gövdelerine “-ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, -casına, -meksizin, -dığında” ekleri getirilerek yapılır.

• Arkadaşıma telefon edip doğum gününü kutladım. (Bağlama zarf-fiili)

Örnekte verilen “-ip” eki bağlama zarf fiilidir. Burada “telefon ettim ve doğum gününü kutladım” şeklinde iki ayrı cümleyi bağlamıştır.

Durum zarf-fiilleri, fiilin “nasıl yapıldığını” bildirirler. Durum zarf fiili ekleri; “-erek, -e…-e, -meden, -meksizin, -cesiye, -asıya” ekleri kullanılarak yapılmaktadır.

• Öğretmen sınıfa gülerek (Durum zarf-fiili)
• Her şeyi yeniden yaşıyormuşçasına hüzünlendi.
• Bu kötü zamanları düşe kalka atlattılar.
• Çevresindekilere aldırmadan bağırarak konuşuyordu.
• Hiç dinlenmeksizin saatlerce çalıştı.

Zaman zarf fiilleri, eylemin “ne zaman yapıldığını” bildirirler. Zaman zarf fiili ekleri; “-ince, -dikçe, -diğinde, -ken, -meden -r …-mez, -e …-a” ekleri kullanılarak yapılır.

• Kar yağınca kartopu oynamaya dışarı çıktık. (Zaman zarf-fiili)
• Güneş batarken görülen manzarayı izlemeye Bozcaada’ya gittik.
• Çocuk okula güle oynaya
• Şiiri ilk okuduğumda iyi anlayamamıştım.